Vùng hạ tỉnh Long An là vùng đất ngập mặn, nhiễm phèn, sản xuất phụ thuộc vào tự nhiên còn nhiều khó khăn. Tuy nhiên, thời gian qua, người dân cải tạo đất, chuyển đổi cơ cấu cây trồng mong làm giàu trên mảnh đất của mình. Đặc biệt, người dân chuyển từ đất lúa sang nuôi tôm thẻ chân trắng và tôm sú với diện tích duy trì hàng năm khoảng 7.000ha.

Ước mong đổi đời

Tại các huyện vùng hạ Long An, để gắn bó được với nghề nuôi tôm, đòi hỏi không chỉ vốn đầu tư lớn mà còn cần những con người hết sức chăm chỉ, cần cù và tâm huyết với nghề.

Sinh ra trong một gia đình gắn bó với nghề nuôi tôm từ lâu, anh Nguyễn Văn Trung, ngụ xã Tân Chánh, huyện Cần Đước, sau nhiều năm xa quê đã quyết tâm trở về cùng gia đình phát triển nghề nuôi tôm, góp phần làm giàu cho quê hương. Chia sẻ về nghề, anh Trung cho biết: “Hiện nay, nghề nuôi tôm thẻ được rất nhiều người ưa chuộng và mong đổi đời từ con tôm. Khi bắt đầu nuôi, tôi đến tham quan, khảo sát các tỉnh bạn học hỏi về cách nuôi, chăm sóc và kinh nghiệm nuôi tôm an toàn, bền vững… Sau thời gian nuôi, nhận thấy nuôi tôm thẻ chân trắng, ngoài đầu tư kết cấu hạ tầng còn phải kết hợp kinh nghiệm, ứng dụng tiến bộ khoa học – kỹ thuật (đây là yếu tố quyết định) vì tôm thẻ chân trắng rất dễ phát sinh dịch bệnh. Bên cạnh việc bảo đảm nguồn nước, nuôi tôm đòi hỏi nông dân phải có 70% diện tích để làm ao ươm tôm giống, hệ thống ao lắng 1 để lọc sinh học và ao lắng 2 xử lí mầm bệnh trước khi cấp nước cho ruộng nuôi. Sử dụng nguồn giống phải uy tín, bảo đảm chất lượng con giống khỏe mạnh, không bị nhiễm bệnh, nắm vững quá trình sinh trưởng và quy trình kỹ thuật nuôi bền vững”.

Từ 5.000m² đất, gia đình anh Trung kiếm được lợi nhuận 300-500 triệu đồng/năm từ nghề nuôi tôm thẻ chân trắng. Anh Trung nói: “Với diện tích trên, tổng vốn đầu tư ban đầu trên 500 triệu đồng. Vốn đầu tư lớn, thời gian nuôi ngắn, năng suất cao, tôm phát triển ổn định sau thời gian nuôi khoảng 90 ngày sẽ đạt 40 – 50 con/kg, sản lượng đạt khoảng 3 tấn/ha, nếu trúng giá thì một vụ lời cả trăm triệu là chuyện bình thường”.

Tại huyện Tân Trụ, nhiều nông dân cũng “khá” lên nhờ con tôm thẻ chân trắng. Anh Nguyễn Văn Đời, ngụ xã Nhựt Ninh, chia sẻ: “Tôi gắn bó với con tôm gần 20 năm. Ban đầu, tôi nuôi tôm càng xanh nhưng lợi nhuận không cao. Sau đó, tôi bắt đầu chuyển qua nuôi tôm thẻ chân trắng. Nếu 1ha nuôi tôm thẻ thì trung bình mỗi năm nông dân kiếm lời trên 500 triệu đồng, cao gấp nhiều lần so với lúa và vật nuôi khác”. Cũng như anh Đời, chị Nguyễn Thị Sương, ngụ xã Đức Tân, vui mừng nói: “Hơn 2 năm nay tôi nuôi tôm vụ nào cũng có lợi nhuận. Vụ rồi, nuôi trên 5.000m², tôi kiếm được hơn 300 triệu đồng”. Chỉ tay vào căn nhà đang xây dỡ dang, chị Sương nói: “Đó, nhờ nuôi tôm mà tôi xây được nhà và lo các con ăn học. Gia đình tôi được như vậy xem như là rất may mắn. Có nhiều hộ nuôi ròng rã cả năm trời mà chưa thấy đồng lời nào”.

Không dễ “ăn”

Nhiều người khá lên nhờ nuôi tôm, tuy nhiên nhiều người trắng tay cũng vì con tôm. Ông Nguyễn Văn Hải, ngụ xã Tân Chánh, huyện Cần Đước, có diện tích 20.000m2, vốn đầu tư lên hàng tỉ đồng nhưng vẫn không có lời. Ông Hải chia sẻ: “Thấy người ta nuôi tôm trúng ham quá, nhưng không “dễ ăn” tí nào. Khi mình “nhảy” vào nuôi mới biết, nuôi tôm đầu tư các dụng cụ: Máy cho ăn, quạt nước, máy thổi oxy đáy,… và thức ăn, thuốc nhưng khi tôm xảy ra dịch bệnh hoặc không đạt năng suất là lỗ hàng trăm triệu”.

“Nhiều người mong muốn đổi đời nhờ con tôm cũng rất khó” – ông Hải ngao ngán. Còn ông Nguyễn Văn Hanh, ngụ cùng địa phương, cho biết: “Tôi nuôi tôm nay cũng hơn 5 năm nhưng có năm lời, năm lỗ. Trước đây, với cách nuôi truyền thống trong ao đất, tôi thường thả 50 con giống/m², năng suất không cao. Vài năm gần đây, tôi lót bạt ao và thả mật độ dày đến 200 con/m². Mật độ dày đòi hỏi nhiều kỹ thuật và nhờ quy trình nuôi an toàn sinh học, chọn lọc con giống tốt nên con tôm khi thu hoạch đạt được cỡ lớn từ 25-30 con/kg, năng suất cao hơn gấp 4 lần so với cách nuôi truyền thống, lợi nhuận cũng khá hơn. Tuy vậy, tôi thấy nghề nuôi tôm này cũng khá bấp bênh”.

Bí thư Đảng ủy xã Tân Chánh, huyện Cần Đước – Nguyễn Thị Thu Vân cho hay: “Toàn xã có 954ha mặt nước thả nuôi tôm, đạt trên 100% kế hoạch năm, năng suất trung bình đạt 1.610 tấn/năm, ước tính tổng lợi nhuận trên 55 tỉ đồng/năm. Xã hiện có 13 tổ hợp tác, 1 Hợp tác xã và 1 Hội quán nuôi tôm, với tổng diện tích trên 26ha. Xây dựng 2 mô hình nuôi tôm ứng dụng công nghệ cao với tổng diện tích 3ha tại ấp Hòa Quới và ấp Lăng, đạt sản lượng gần 60 tấn/năm, mang lại cho người nuôi lợi nhuận hàng tỉ đồng. Ngoài diện tích thử nghiệm, hiện nay, toàn huyện có hơn 150ha nuôi tôm công nghiệp (mật độ trên 60 con/m², được trang bị đầy đủ dụng cụ như máy cho ăn, máy quạt nước, máy thổi oxy đáy), năng suất trung bình từ 4-5 tấn/ha/vụ. Tuy nhiên, thời gian gần đây, thời tiết không thuận lợi, chất lượng con giống kém, tôm bị dịch bệnh đốm trắng, đỏ thân, sưng mang, chết hàng loạt, người nuôi tôm gặp khó khăn”.

Phó Chi cục trưởng Chi cục Chăn nuôi, Thú y và Thủy sản tỉnh – Nguyễn Thanh Toàn cho biết: “Thời gian qua, người nuôi tôm bị ảnh hưởng rất nhiều về điều kiện thời tiết: Tình hình biến đổi khí hậu, thời tiết phức tạp; tình trạng xâm nhập mặn kéo dài đã ảnh hưởng đến nuôi tôm, cùng với ô nhiễm môi trường, môi trường luôn biến động dẫn đến nguy cơ phát sinh các loại dịch bệnh trên tôm rất cao, tôm chết thu hoạch không kịp thời gây thiệt hại cho người nuôi. Một số diện tích thả nuôi trước vụ khi dịch bệnh xuất hiện nhưng người nuôi không khai báo để được dập dịch kịp thời ở thời điểm nuôi, vì vậy mầm bệnh thường xuyên tồn lưu, lây lan ảnh hưởng đến các ao đầm thả nuôi chính vụ”.

Tôm sú là một trong những loài nuôi chính ở Đông Nam Á. Tuy nhiên, cũng như những loài thủy sản khác, tôm sú cũng phải gồng mình chống lại những bất lợi do dịch bệnh, thời tiết và nguồn cung giống khó khăn mang lại. Tôm giống là mắc xích đầu tiên cũng như quan trọng nhất trong hệ thống nuôi tôm sú, con giống rất nhạy cảm với những thay đổi dù là nhỏ nhất trong môi trường nước. Từ lâu các trại giống đã biết sử dụng bột tảo hay tảo tươi với chi phí thấp để góp phần thúc đẩy tăng trưởng và khả năng kháng bệnh của ấu trùng tôm. Mặc dù hiệu quả của tảo là không thể chối cãi nhưng chúng cũng có thể gây ảnh hưởng xấu đến chất lượng môi trường nước.

Tảo cùng với sinh vật phù du là nguồn thức ăn ban đầu quý giá cho ấu trùng tôm. Trong đó, vi tảo tươi là một nguồn thức ăn bền vững, cung cấp rất nhiều dinh dưỡng. Ấu trùng tôm có sử dụng tảo cho thấy rõ sự tăng trưởng vượt trội, cải thiện cường độ tiêu hóa, các cơ chế miễn dịch bảo vệ cơ thể cũng được tăng cường ngay cả khi tôm ở những giai đoạn nhỏ nhất.

Một số loài tảo tươi được tôm ưa chuộng hiện nay là Chaetoceros với kích thước nhỏ, vừa cỡ miệng ấu trùng, thúc đẩy tăng trưởng cao, cải thiện tỷ lệ sống sót một cách vượt trội, thành phần dinh dưỡng cao, và dễ nuôi cấy. Thalassiosira, một loài tảo khác chứa hàm lượng dinh dưỡng cao hơn. Ở dạng bột, tảo Spirulina có hàm lượng protein dồi dào đang được sử dụng nhiều nhất trong các trại giống. Nhưng tảo bột không thể thay thế hoàn toàn cho tảo tươi, do vắng mặt các vi sinh vật có lợi. Vi tảo cho tôm giống chứa một lượng vi khuẩn rất lớn, nhưng chưa có báo cáo nào đánh giá mức độ ảnh hưởng của chúng đến ấu trùng tôm. Do vậy nghiên cứu này phân tích sự phong phú cũng như các mặt lợi và hại của các chủng vi khuẩn đối với ấu trùng tôm sú giống, hơn nửa là với môi trường mà tôm đang sinh sống.

Tôm sú giống có cùng kích thước được thu tại một trại giống ở Trung Quốc. Dùng cho nghiên cứu này là hai loài tảo tươi Chaetoceros muelleri và Thalassiosira weissflogii được nuôi cấy tại phòng thí nghiệm cùng với bột tảo Spirulina. Chia số ấu trùng thành 3 nhóm bằng nhau, mỗi nhóm tương ứng với mỗi loài tảo khác nhau. Kí hiệu lần lượt là A (tảo Chaetoceros muelleri), B (tảo Thalassiosira weissflogii) và C (bột tảo Spirulina). Và đương nhiên để kiểm tra sự khác biệt về tác dụng của tảo với tôm thì các chỉ tiêu chất lượng nước và sự chăm sóc hằng ngày với các nhóm là như nhau. Cho ăn tảo kết hợp thức ăn nhân tạo cho ấu trùng từ giai đoạn Zoea đến giai đoạn Postlarvae rồi bắt đầu đánh giá kết quả. Khi tôm tăng lên một giai đoạn đều lấy mẫu nước để kiểm tra các chỉ tiêu và các chủng vi khuẩn có mặt, lấy mẫu tôm để đánh giá sự tỷ lệ tăng trưởng và biến thái hình dạng qua các giai đoạn của ấu trùng. Xét nghiệm DNA và phân tích thống kê để có được kết quả cuối cùng.

Kết quả phân tích chất lượng nước cho thấy nồng độ NH₃ ở nhóm C trong giai đoạn PL là cao nhất . Trong khi đó nồng độ NO₂ lại cao nhất ở nhóm C khi tôm ở giai đoạn Mysis. Và mật độ Vibrio ở nhóm A trong giai đoạn PL là phong phú nhất theo đánh giá. Tỷ lệ biến thái hình dạng, tỷ lệ sống của ấu trùng và hoạt động của các enzyme tiêu hóa ở nhóm A và B cao đáng kể hơn nhóm C ở tất cả các giai đoạn. Sự đa dạng của các chủng vi khuẩn giảm dần từ giai đoạn Zoea đến PL, nhóm C lại có mật độ thấp hơn nhiều so với nhóm A và B.

Hệ vi khuẩn đường ruột rất quan trọng đối với sức khỏe, các quá trình trao đổi chất và khả năng kích hoạt hệ thống miễn dịch của tôm. Việc cho ăn sẽ làm cấu trúc của hệ thống này thay đổi, từ đó tác động trực tiếp đến sức khỏe của tôm. Khi cho ăn có bổ sung tảo tươi cho thấy tỷ lệ sống và tốc độ tăng trưởng của ấu trùng cũng cao hơn hẳn so với khi chỉ cho ăn bột tảo. Do tảo tươi đã làm thay đổi hệ vi sinh vật trong ấu trùng. Còn với bột tảo Spirulina, tỷ lệ sống bắt đầu giảm khi ấu trùng chỉ mới đến giai đoạn Zoea. Hơn nửa là tỷ lệ vi khuẩn trong đường ruột cũng giảm đi rất nhiều, nên khả năng tiêu hóa và chức năng miễn dịch của ấu trùng cũng trở nên suy giảm nghiêm trọng.

Microbacteriaceae, Pseudoalteromonas, Rhodobacteraceae là những loài vi khuẩn phổ biến nhất trên cấu trúc của cả 3 nhóm tảo. Và đã được chứng minh là có lợi cho sự tăng trưởng và phát triển của tôm sú, kích thích hoạt động của các enzyme tiêu hóa trong đường ruột, và cạnh tranh tiêu diệt những vi khuẩn có hại gây bệnh cho tôm.

Vi tảo tươi ngoài tác dụng thúc đẩy tăng trưởng, tăng tỷ lệ sống cho tôm còn được sử dụng như Prebiotic tiềm năng để thúc đẩy sự điều hòa của hệ vi sinh vật đường ruột. Trong khi bột tảo trong quá trình sản xuất đã bị phá hủy thành tế bào nên mất đi tính chất hòa tan trong nước và trở nên nghèo dinh dưỡng hơn rất nhiều so với tảo tươi. Đáng chú ý là do sự thích nghi dần từ chế độ ăn thực vật sang động vật nên hoạt động của các enzyme tiêu hóa ngày càng thấp dần, có thể giải thích là vì không phải tiêu thụ quá nhiều năng lượng để đồng hóa thức ăn nữa. Vi tảo tươi còn được chứng minh là có thể làm sạch nước và ức chế vi khuẩn có hại trong môi trường.

Đối với hầu hết các động vật thủy sản, vi khuẩn bổ sung theo đường tiêu hóa và bên ngoài môi trường đều ảnh hưởng có lợi hoặc có hại đến cấu trúc vi sinh vật trong cơ thể vật chủ. Ở những giai đoạn khác nhau thì ưu thế cũng thuộc về những loài vi khuẩn khác nhau. Tôm sú giai đoạn ấu trùng, Photobacterium chiếm ưu thế, trong khi Vibrio là chủ yếu khi tôm một tháng tuổi trở lên và tỷ lệ Vibrio này này ngày càng tăng theo tuổi của tôm. Ngoài ra ở những môi trường khác nhau thì cấu trúc của cộng đồng vi sinh vật này cũng khác nhau.

Tóm lại nghiên cứu này đã chỉ ra được rằng hai loại tảo T. weissflogii và C. muelleri cải thiện đáng kể tỷ lệ sống và tỷ lệ biến thái hình dạng của ấu trùng. Ngoài ra còn kích thích hoạt động của các enzyme tiêu hóa và sự đa dạng của cộng đồng vi sinh vật trên cơ thể tôm sú. NH₃ và NO₂ cũng giảm độ độc đáng kể khi cho ấu trùng ăn tảo tươi, do đó có thể kết luận hai loại tảo này rất thích hợp cho hệ thống ương nuôi ấu trùng tôm sú. Việc cho ăn các loại tảo khác nhau có thể ảnh hưởng đến sự thay đổi cộng đồng vi sinh vật ở ấu trùng, từ đó ảnh hưởng đến sự phát triển và tình trạng sức khỏe của ấu trùng tôm sú.

Nguyên nhân là do ảnh hưởng của dịch bệnh COVID-19 việc khai thác biển, nhập khẩu bổ sung tôm nguyên liệu rất khó khăn. Bên cạnh đó do xuất khẩu bị hạn chế, giá tôm giảm cộng thêm tình hình hạn, mặn, nắng nóng kéo dài nên người nuôi tôm chậm thả nuôi vụ mới; nguồn tôm giống đạt chất lượng cũng hạn chế khiến năng suất nuôi chưa cao.

Với những khó khăn đó, theo dự báo của Vasep trong nửa cuối năm nguồn cung tôm nguyên liệu sẽ rất hạn chế chỉ đáp ứng được tối đa từ 50-70% nhu cầu chế biến xuất khẩu và tiêu thụ nội địa.

Còn theo báo cáo của Cục Thú y-Bộ NN&PTNT, tình hình dịch bệnh trên tôm cũng đang ở mức đáng lo ngại, trong 4 tháng đầu năm đã có 25.252ha nuôi tôm tại 19 tỉnh, thành bị thiệt hại, tăng 3,86 lần so với cùng kỳ. Trong đó có đến hơn 23.000ha thiệt hại không rỏ nguyên nhân, 1.579ha thiệt hại do bệnh, 638ha bị thiệt hại do biết động thời tiết.

Theo Tổng cục Thủy sản: diện tích thả nuôi tôm đến thời điểm hiện tại đạt hơn 481.000ha bằng 71% kế hoạch năm.

Tuy nhiên, theo ngành chức năng thì việc thả giống chậm lại của người nuôi trong những tháng đầu năm là hợp lý để hạn chế thấp nhất rủi ro, nhưng điều này sẽ gây thiếu hụt nguyên liệu cho các nhà máy trong khoảng 1 – 2 tháng tới.

Qua cân đối cung cầu thị trường tôm nguyên liệu theo nhận định của ông Hồ Quốc Lực-Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Cổ phần Thực phẩm Sao Ta: cho dù dịch bệnh COVID-19 trên thế giới có kéo dài hơn dự kiến thì giá tôm vẫn khá ổn, nếu có giảm cũng sẽ không nhiều, nhưng xu hướng tăng vẫn được đánh giá là nhiều khả năng hơn, bởi vì trong điều kiện khó khăn như hiện nay nguồn cung tôm xuất khẩu sẽ rất hạn chế, giá tăng là hợp lý.

Năm 2020, ngành nông nghiệp đặt mục tiêu thả nuôi 730.000ha tôm, sản lượng dự kiến đạt 830.000 tấn, kim ngạch xuất khẩu đạt 3,5 tỷ USD, tăng 2-3% so với năm 2019.