Tôm sẽ là một trong những mặt hàng thủy sản bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất bởi Covid-19. Vẫn còn quá sớm để đưa ra con số dự báo sản lượng tôm toàn cầu 2020, nhưng virus corona bùng phát có nguy cơ làm đảo ngược mọi dự đoán trước đây về tốc độ tăng trưởng cũng như sự sụt giảm của ngành tôm toàn cầu 2020.
Tháng 10/2019, GOAL dự báo sản lượng tôm toàn cầu tiếp tục tăng trong vài năm tới, với 5% vào năm 2020 lên trên 5 triệu tấn. Tại Hội nghị thị trường thủy sản toàn cầu (GSMC) tổ chức vào tháng 1 hàng năm tại Mỹ, các chuyên gia cũng dự báo sản lượng tôm năm 2020 sẽ tăng lên trên 4 triệu tấn. Mức dự báo của GSMC thấp hơn GOAL nhưng cả hai đều cho rằng sản lượng tôm tăng mạnh tại Ecuador và Ấn Độ – 2 nước sản xuất tôm lớn nhất thế giới.
Điều kiện thị trường khó khăn
Đặc điểm rõ nét của thị trường tôm toàn cầu ngay từ hồi đầu năm đó là nguồn cung dư thừa và giá thấp. Virus corona xuất hiện đầu tiên tại Trung Quốc, sau đó lan sang châu Âu vào đúng mùa tiêu thụ tôm mạnh nhất trong năm.
Cuối năm 2019 và 2 tháng đầu năm 2020, các hãng xuất khẩu tôm của Ecuador đã nỗ lực đa dạng hóa thị trường tiêu thụ nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc vốn tiêu thụ 60% nguồn tôm của nước này.
Tháng 2/2020, trong khi Trung Quốc thực hiện lệnh phong tỏa nhiều nơi để ngăn chặn virus lây lan, lượng tôm Ecuador xuất khẩu sang Mỹ đã tăng 19,4% so cùng kỳ năm ngoái, một phần do giá thấp hơn. Suốt gần 2 tháng kiểm dịch để ngăn chặn corona, tiêu thụ tôm tại Trung Quốc giảm mạnh. Dù vậy, xuất khẩu tôm của Ecuador trong tháng 2, gồm cả xuất khẩu sang Trung Quốc tiếp tục tăng so cùng kỳ năm ngoái. Ngay sau đó, virus corona lan nhanh từ Trung Quốc sang châu Âu, Mỹ và hầu hết các quốc gia Mỹ Latinh.
Italy, quốc gia châu Âu bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất bởi corona, tới nay cũng phải áp dụng nhiều biện pháp trên toàn quốc, tương tự Trung Quốc để kìm hãm sự bùng phát dịch bệnh như phong tỏa nhiều nơi và yêu cầu cư dân ở nhà. Điều này cũng tác động tiêu cực tới lĩnh vực nhập khẩu thủy, hải sản trị giá 4,7 tỷ EUR/năm của Italy, trong đó có 10% là nhập khẩu tôm. Nếu hoạt động nhập khẩu tôm bị tê liệt trên phạm vi toàn cầu, thì nhiều nhà sản xuất sẽ chẳng mấy chốc sụp đổ, theo một doanh nghiệp thu mua và chế biến tôm tại Ecuador.
Virus corona đang lan nhanh tại Mỹ, nơi 50% lượng tôm được tiêu thụ tại các kênh dịch vụ ẩm thực, trong khi tỷ lệ này ở châu Âu là 20n- 30%. Lượng đơn đặt hàng giảm suốt nửa đầu năm sẽ ảnh hưởng đến giá tôm vào nửa cuối năm. Hoạt động nuôi tôm tại Ấn Độ, Indonesia, Việt Nam và phần còn lại của Đông Nam Á sẽ bị thu hẹp do COVID-19. Trong khi đó các công ty tại Ecuador cũng sẽ bị ảnh hưởng dù họ đang tích cực kêu gọi chính phủ trợ giúp. Những hãng sản xuất lớn hơn tại quốc gia Mỹ Latinh này có thể phải kìm hãm thời gian thu hoạch, giữ tôm trong ao. Thực tế, Ecuador còn không có cơ sở hạ tầng để chứa tôm. Tùy vào vụ thu hoạch, nhà sản xuất tại đây chỉ có khả năng tích trữ tôm tối đa 1 tuần.
Tại Ấn Độ, thu nhập của các hộ nông dân nhỏ lẻ sẽ giảm còn các công ty chế biến tôm cũng ảnh hưởng nặng do giá tôm lao dốc kéo theo tình trạng nông dân giảm thả nuôi 30 – 50%. Rất nhiều nông dân dường như đã không thả nuôi suốt thời gian COVID-19 hoành hành, theo thông tin từ Hội chợ thủy sản quốc tế Ấn Độ 2020 tại Kochi. Điều này có nghĩa giá tôm đã giảm rất mạnh trong thời gian có dịch COVID-19.
Tuần trước, giá tôm thẻ size 40 mua tại ao ở Andhra Pradesh khoảng 330 INR/kg (4,39 USD), giảm 14% so tuần 10; size 60 giá 240 INR/kg, giảm 21%. Tuy nhiên, lệnh phong tỏa 21 ngày tại Ấn Độ cũng đẩy nguồn cung tôm vụ thu hoạch tháng 4 rơi vào tình trạng bất ổn. Dù các trại nuôi đều được xếp vào nhóm ngành nghề thiết yếu, nhiều nhà máy đóng gói và chế biến vẫn đang đóng cửa. Tại bang Kerala và Gujurat, tất cả các bộ phận thuộc chuỗi cung ứng thủy hải sản gồm trại giống, thức ăn, vận chuyển con giống vẫn được phép hoạt động suốt thời gian phong tỏa. Tuy nhiên, do lượng lao động ít ỏi nên họ cũng phải đóng cửa.
Giá tôm sẽ vọt lên sau khi cung giảm?
Các hãng tôm tại Ecuador cho rằng tình trạng giá tôm duy trì ở mức thấp suốt thời gian dài không chỉ ảnh hưởng đến nông dân Ecuador mà cả Ấn Độ, Thái Lan và các nước nuôi tôm khác. Nhiều nông dân không thể trụ vững.
Hầu hết các nước châu Âu đã áp dụng lệnh hạn chế đi lại. Mới đây nhất là Anh cũng đã tuyên bố phong tỏa vào ngày 24/3. Mỹ cũng phong tỏa trên diện rộng để ngăn chặn lây lan corona. Trong những ngày này, chính quyền các nước châu Âu, Mỹ và phần còn lại của thế giới đã bắt buộc các quán bar và các nhà hàng đóng cửa khiến các đơn đặt hàng thủy sản bị hủy và giá lại giảm sâu hơn.
Cầu hỏi đặt ra là cororna sẽ ảnh hưởng thế nào đến cung/cầu, ai và ngành nào sẽ bị ảnh hưởng nặng nhất? Có thể căn cứ vào hiệu quả chi phí và vốn đầu tư để tìm ra câu trả lời. Một số hãng sản xuất tôm vẫn đủ khả năng để trụ vững, tiếp tục sản xuất dù giá thấp, còn các hãng khác thì bất lực.
Kịch bản thường thấy là ngay sau khi nguồn cung giảm mạnh, giá tôm có thể tăng vọt. Một số nước nhập khẩu tôm có thể chớp thời cơ giá rẻ ngay tại thời điểm bây giờ để tích trữ tôm.
Các hãng tôm Ecuador đang kỳ vọng ngành tôm năm 2020 có thể đạt doanh thu xuất khẩu ấn tượng 2 tỷ USD sang Trung Quốc như năm ngoái, bất chấp các tác động của COVID-19. Các đơn đặt hàng từ Trung Quốc đã xuất hiện trở lại cũng mang lại hy vọng cho các hãng tôm Ecuador.
Nhưng khi thị trường tôm Trung Quốc đang phục hồi, thì đơn hàng đi châu Âu và Mỹ lại giảm mạnh do corona khiến giá tôm không thể quay đầu và vẫn duy trì ở mức thấp hơn cả giá tháng 1 đầu năm khoảng 30 – 40%. Ngành tôm nuôi toàn cầu sẽ còn mất mát nhiều, bởi tháng 7 đến tháng 9 thường là mùa tiêu thụ cao điểm trong năm.
Tình trạng giá thấp vẫn kéo dài chưa biết hồi kết. Doanh số bán hàng và thu nhập chắc chắn sẽ giảm. Điều này cũng sẽ ảnh hưởng đến các chiến lược tìm kiếm nguồn hàng và chế biến của các công ty.
Ecuador đặt mọi hy vọng vào thị trường Trung Quốc dù tốc độ phục hồi chậm chạp. Tuy nhiên, khi sức tiêu thụ tại châu Âu và Mỹ đang giảm, thì cả tôm Ấn Độ, Việt Nam và Indonesia cũng đều nhắm đến thị trường Trung Quốc. Do đó, giá tôm sẽ khó có khả năng tăng trong ngắn hạn.
Huy động vốn cho ngành tôm là điều rất nan giải. Giá tôm bán ra hiện không bù nổi chi phí sản xuất. Đây là tình trạng chung tại Ecuador, Ấn Độ hay Thái Lan. Giá càng giảm sâu, sự phục hồi của ngành tôm càng mong manh. Dù hiện tượng này chỉ là tạm thời, song không một ai có thể biết chính xác nó sẽ kéo dài bao lâu.